Fylgst með ferðum sauðkinda yfir sumarið

Sauðfjársetrinu byrjaði sumarið 2024 að taka þátt í verkefni sem hefur verið í gangi á vegum GróLindar (Landgræðslunnar) og bændanna Hafdísar Sturlaugsdóttur og Matthíasar Lýðssonar í Húsavík á Ströndum. Hafdís Sturlaugsdóttir er bóndi og landnýtingarfræðingur og hefur lengi spekúlerað í hegðun, atferli og framkomu sauðkinda. Hún hefur gert rannsóknir um þetta efni og skrifað ritgerðir. Hafdís var frumkvöðull í að setja gps-tæki á kindur til að fylgjast með ferðum þeirra í sumarhaganum og gerði það fyrst þegar hún rannsakaði félagshegðun sauðfjár í meistaranámi sínu í landnýtingu við Landbúnaðarháskóla Íslands. Meistararitgerð hennar hét “Man sauður hvar gekk lamb? Félagshegðun venjulegs fjár og forystufjár. Móðuratferli, tengslamyndun og samheldni í sumarhögum.” | Skemman.

*Húsavík við Steingrímsfjörð á Ströndum – ljósm. Jón Jónsson*

Hér má nálgast umfjöllun Landans um þettar rannsóknir og viðtal við Hafdísi: Hægt að fylgjast með fénu í tölvunni – RÚV.is

Verkefni Grólindar hófst 2018 og snýst einnig um að kortleggja ferðalög kinda yfir sumartímann og taka mun fleiri bændur og kindur á landinu þátt í því. Hver bóndi sem tekur þátt í verkefninu fær 10 GPS tæki og eru þau sett á jafnmargar lambær. Tækin skrá staðsetningu ánna á sex klst. fresti yfir þann tíma sem þær eru í sumarhögum. Tækin senda upplýsingarnar jafnóðum í tölvu eða síma þátttakenda.

Markmiðið með rannsókninni er að sjá hvernig gróðurlendi sauðfé sækir í og á hvaða tíma. Sömuleiðis skýrist vel hve stór svæði sauðfé nýta og hvernig þessi þættir breytast m.a. eftir tíma, veðri, landslagi og gróðurfari. Þetta er líka mjög ólíkt eftir einstökum kindum frá sama bænum. Þessi þekkingu mun svo t.d. nýtast við ráðleggingar um sjálfbæra landnýtingu.

*Kindur í sumarhögum á Ströndum – ljósm. Jón Jónsson* / Sauðfjársetur á Ströndum

Niðurstöðurnar um ferðir kindanna voru mjög skemmtilegar. Það kom nokkuð á óvart hvað þær voru ólíkar á milli kinda frá sama bænum. Sumar voru lítið á ferðinni og héldu sig í heimahaganum á meðan aðrar flæktust um fjöll og firnindi í leit að betri bithaga eða kraftmeiri gróðri. Kannski hafa þær líka verið að skoða umhverfið og útsýnið.

Síðastliðið sumar var þessu efni svo í fyrsta skipti miðlað á sýningu Sauðfjársetursins, í spjaldtölvu í stofuhorninu á sýningunni. Verkefnið fékk dálítinn styrk frá Safnasjóði til stafrænna kynningarmála sem gerði það mögulegt. Jafnframt var þessi síða á vef Sauðfjársetursins sett upp til að segja frá verkefninu. Hægt var að fylgjast með ferðum 9 kinda í eigu Húsavíkurbúsins og hvar þær héldu sig yfir sumarið. Þetta voru þær Hrafna, Húsa, Líf, Magna, Móra, Rán, Rjúpa, Sæta og Sigga.

Kindin Hrafna hélt sig að miklu leyti í Víðidalnum yfir sumarið 2024 og smalað heim að Húsavík.

Samstarfið milli GróLindar (Landgræðslunnar) og bændanna heldur svo vonandi áfram á næsta ári (2025) og þá sömuleiðis á milli Sauðfjársetursins og bændanna í Húsavík. Þá verður aftur hægt að fylgjast með ferðum kindanna í Húsavík yfir sumarið, bæði á sýningu Sauðfjársetursins og þá vonandi hér á vefnum líka. Hugmyndin er að kindurnar sem bera gps-tæki sumarið 2025 verði jafnframt sendiherrar safnsins okkar, samfélagsmiðlastjörnur sem leggja sitt af mörkum í þágu safnsins.

Magna hélt sig í þremur dölum sunnan við Steingrímsfjörðinn, meðt í Tungudal, en kannaði líka gróður og beit í Arnkötludal og Miðdal.

Það er spennandi að fylgjast með kortinu þróast yfir sumarið og velta fyrir sér tímalínunni og hvort hún sé breytileg milli ára, hvenær kindurnar færa sig úr og í heimahaga og hvort þær koma niður að sjó áður en smalamennskur hefjast að hausti. Eins hvar þær koma í réttir eftir smalamennsku eða hvort þeim sé smalað heim að bæ. Þessi rannsóknavinna hefur gefið af sér margvísleg gögn sem hægt er að rannsaka heilmikið og frá fjölbreyttu sjónarhorni. Það verður örugglega gert í náinni framtíð.